Παχυσαρκία: μύθοι & πραγματικότητα

ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ: ΜΥΘΟΙ & ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 

1/ ΜΥΘΟΣ Ή ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ;

• Υπάρχει ιδανικό βάρος;

Όχι, λόγω της πολυπαραγοντικότητας της παχυσαρκίας, το ιδανικό βάρος δεν είναι εφικτό σε όλα τα άτομα.
Υπάρχουν πλαίσια φυσιολογικού βάρους, όπως υπάρχουν φυσιολογικά πλαίσια για κάθε βιολογική παράμετρο.
Από επιδημιολογικές μελέτες προκύπτει πως όσο μεγαλύτερος είναι ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ ή Body Mass Index – BMI), τόσο αυξάνει ο κίνδυνος προσβολής από ασθένειες που σχετίζονται με την παχυσαρκία.

2/ ΜΥΘΟΣ Ή ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ;

• Αυξημένο σωματικό βάρος και παχυσαρκία είναι το ίδιο πράγμα!

Όχι, παχυσαρκία είναι η αύξηση του σωματικού λίπους και όχι του σωματικού βάρους.
Η ταξινόμηση των ατόμων με βάση το βάρος ή τον δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) δεν λαμβάνει υπόψη τη σύνθεση σώματος (περιεκτικότητα σε λίπος και άλιπο μυϊκό ιστό)
Η ταξινόμησης των ατόμων με βάση τον ΔΜΣ δεν λαμβάνει υπόψη του την σύσταση του σώματος σε λίπος και άλιπο μυικό ιστό.

3/ ΜΥΘΟΣ Ή ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ;

• Όλες οι παχυσαρκίες είναι ίδιες!

Όχι, η γυναικοειδής (περιφερική) παχυσαρκία δημιουργεί μυοσκελετικές επιπλοκές, φλεβική ανεπάρκεια, συχνά αίσθημα δυσμορφίας και χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενώ η ανδροειδής κατανομή του λίπους (σπλαχνικό-κοιλιακό λίπος) δημιουργεί μεταβολικές, καρδιαγγειακές και αναπνευστικές επιπλοκές στις οποίες ακόμη και μια μικρή αλλά σταθερή απώλεια βάρους έχει ευεργετικά αποτελέσματα.

4/ ΜΥΘΟΣ Ή ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ;

• Είμαι παχύσαρκος γιατί τρώω!

Όχι, η υπερφαγία δεν είναι το μόνο αίτιο της παχυσαρκίας. Η κληρονομικότητα μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη της παχυσαρκίας σε ποσοστό έως και 70%. Για να εκδηλωθεί όμως η οποιαδήποτε προδιάθεση στην παχυσαρκία, πρέπει να επιδράσουν και εξωγενείς, μη γενετικοί παράγοντες όπως η προσφορά αρκετών και κακής ποιότητας θερμίδων και η έλλειψη άσκησης.
“Oι παχύσαρκοι αποτυγχάνουν με τις συνεχείς δίαιτες διότι χωρίς να το αντιλαμβάνονται καταναλώνουν πολύ περισσότερες θερμίδες από όσες υπολογίζουν. Αντίστοιχα ασκούνται πολύ λιγότερο από ότι ισχυρίζονται”.
Οι διαφορές αυτές δεν αποδίδονται σε συνειδητή προσπάθεια των παχύσαρκων να παραπλανήσουν τους ερευνητές αλλά στη λάθος αντίληψή τους για το τι συνιστά “γεύμα” και “φυσική άσκηση”. 
New England Journal of Medicine

5/ ΜΥΘΟΣ Ή ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ;

• Σημασία έχει μόνο η ποσότητα για να χάσει κάποιος βάρος!

Όχι, η ποιοτική σύνθεση της τροφής είναι καθοριστική στην παχυσαρκία.

6/ ΜΥΘΟΣ Ή ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ;

• Η δίαιτα μόνο φθάνει!

Όχι, η παχυσαρκία δεν είναι διαιτολογικό πρόβλημα άλλα πολυσύνθετη νόσος.
Η άσκηση είναι απαραίτητη, δεν επιταχύνει την πιο γρήγορη απώλεια βάρους άλλα την προστασία του μυικού ιστού και συγχρόνως προκαλεί ευεξία και μείωση άγχους.
Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε στη διαδικτυακή έκδοση του περιοδικού American Journal of Clinical Nutrition από τον Weiss η συνδυαστική προσέγγιση μπορεί ενδεχομένως να είναι καλύτερη έχοντας αθροιστικά οφέλη.
Επίσης απαραίτητη είναι η τροποποίηση της συμπεριφοράς.
Αρνητικά κυρίως συναισθήματα (άγχος, νευρικότητα, απογοήτευση, απόρριψη, αποτυχία, στεναχώρια, ανία θυμός οργή) μας κάνουν να αισθανθούμε καλύτερα και να “ξεχάσουμε” την αιτία που δημιουργούσαν αυτά τα συναισθήματα.
Γλυκά, ζυμαρικά και αλατισμένα σνακ φαίνεται να είναι οι πιο δημοφιλείς επιλογές σε καταστάσεις έντασης.
Είναι δηλαδή αυτό που χαρακτηρίζουμε ως συναισθηματικό φαγητό και το οποίο αποτελεί μια βασική διαταραχή διατροφικής συμπεριφοράς στον ανεπτυγμένο κόσμο.

7/ ΜΥΘΟΣ Ή ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ;

• Υπάρχουν μαγικοί τρόποι που αυξάνουν τον μεταβολισμό ή υπάρχει το μαγικό χάπι!

Όχι, το αδυνάτισμα ξεκινά από το μυαλό.
Πρώτα πρέπει να το πιστέψεις και να το θελήσεις πραγματικά.

8/ ΜΥΘΟΣ Ή ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ;

• Όταν μειώσουμε το φαγητό μπορούμε να χάνουμε συνεχώς βάρος!

Όχι, διότι όταν χάνουμε βάρος είναι φυσιολογικό να μειώνεται και ο μεταβολισμός μας.
Μόνο μετά την απώλεια βάρους και το άτομο παραμένει σταθερό στο βάρος του ο μεταβολισμός μπορεί να αυξηθεί.

9/ ΜΥΘΟΣ Ή ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ;

• Υπάρχουν ειδικές δίαιτες ή υποθερμικές ή άλλες διάσημες δίαιτες που πετυχαίνουν μεγάλη απώλεια βάρους!

Όχι, αυτή η προσέγγιση είναι πλέον ή θα έπρεπε να είναι ξεπερασμένη, γιατί απλά όχι μόνο δεν είναι αποτελεσματικές αλλά είναι και επικίνδυνες.
Η υποθερμική δίαιτα λίγων ημερών δεν είναι ισορροπημένη σε θρεπτικά στοιχεία με αποτέλεσμα ο οργανισμός να χρησιμοποιεί για τις απαραίτητες καύσεις του μυϊκό ιστό με αποτέλεσμα το μεγαλύτερο μέρος από την απώλεια βάρους να είναι μύες και νερό και ελάχιστο λίπος.
Ο οργανισμός νομίζοντας πως απειλείται με ''ασιτία'' ξεκινά ένα φαύλο κύκλο κατά τον οποίο ο ρυθμός του μεταβολισμού στην προσπάθεια ''επιβίωσης'' χαμηλώνει μέχρι και 45% κάτω του φυσιολογικού.
Αυτό έχει ως αποτελείωμα ότι πρέπει να μειώσουμε επιπλέον τις θερμίδες για επιπλέον γρήγορη απώλεια βάρους.

10/ ΜΥΘΟΣ Ή ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ;

• Η λεπτίνη μας αδυνατίζει όλους!

Όχι, η λεπτίνη αν και έχει ανορεκτική δράση στους ανθρώπους εκτός από πολύ σπάνιες περιπτώσεις συγγενούς έλλειψης, δεν έχει δείξει ικανοποιητικά αποτελέσματα.

11/ ΜΥΘΟΣ Ή ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ;

• Η λιποαναρρόφηση συμβάλλει στη μείωση το σωματικού βάρους!

Όχι, η λιποαναρρόφηση δεν αποτελεί μέθοδο απώλειας βάρους, αλλά βοηθά τους ανθρώπους να βελτιώσουν αισθητικά την εικόνα του σώματός τους.
Δεν υπάρχει τοπικό αδυνάτισμα.
Δεν υπάρχει συγκεκριμένο είδος διατροφής ή ''ειδικές'' δίαιτες για τοπική απώλεια λίπους. Όταν χάνεται λίπος με τη δίαιτα τότε αυτό χάνεται ομοιόμορφα από όλο το σώμα. Μόνο η συνολική απώλεια βάρους θα δώσει το επιθυμητό αποτέλεσμα στο σώμα μας.
Γι΄αυτό τον λόγο μετά από λιποαναρρόφηση το σώμα είναι σε θέση να δημιουργήσει νέα λιποκύτταρα στην ίδια περιοχή.

12/ ΜΥΘΟΣ Ή ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ;

• Υπάρχει light φαγητό;

Όχι, είναι ένας αυθαίρετος όρος, αφού επιστημονικός ορισμός του light φαγητού δεν υπάρχει. Υπάρχουν light σε προϊόντα, αλλά όχι στο σύνολο ενός μοντέλου διατροφής.

Ο συγγραφέας του «Τhe big fat health and fitness lie» Craing Pepin-Donat, αναφέρεται, στις αλήθειες και στα ψέματα γύρω από το αδυνάτισμα, αποκαλύπτοντας ότι από όσα πιστεύουμε για το αδυνάτισμα τα περισσότερα είναι απλώς μύθος.

Το ποσοστό των παχύσαρκων ανά τον κόσμο συνεχώς αυξάνεται παράλληλα με την αύξηση των πολλών και ποικίλων προγραμμάτων αδυνατίσματος, την αύξηση των σκευασμάτων αδυνατίσματος αλλά και των «μηχανημάτων» που υπόσχονται απώλεια λίπους.

1. Το αδυνάτισμα είναι τρόπος ζωής.
2. Το πιο φτηνό και αποτελεσματικό μηχάνημα γυμναστικής είναι το ίδιο το σώμα μας.
3. Κανένα σκεύασμα δεν είναι «μαγικό».
4. Το αδυνάτισμα δεν είναι υπόθεση ενός και μόνο παράγοντα, αλλά πολλών και η επίτευξή του χρειάζεται το συνδυασμό πολλών παραγόντων συγχρόνως.
Όποιος λοιπόν θέλει πραγματικά να ξαναβρεί τη φόρμα του και την αυτοεκτίμησή του δεν αρκεί να αποφασίσει και να καταφέρει να χάσει τα περιττά του κιλά.

 Πρέπει κυρίως να αποφασίσει να αλλάξει τρόπο ζωής.

Δεν αξίζει τον κόπο να στερηθούμε πράγματα που μας ευχαριστούν και να αναγκάσουμε τον εαυτό μας να κάνει κάτι δύσκολο και δυσάρεστο, αν δεν είμαστε αποφασισμένοι ότι το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας θα το διατηρήσουμε για πάντα, ότι ποτέ ξανά δεν θα επιτρέψουμε στον εαυτό μας να νιώσει άβολα ή άσχημα με το σώμα του.
Αν δεν είστε έτοιμοι να μιμηθείτε τον τρόπο ζωής των ανθρώπων που έχουν φυσιολογική μάζα σώματος, δηλαδή τις σωστές αναλογίες μυικού και λιπώδους ιστού, τότε μην προσπαθήσετε να χάσετε τα περιττά κιλά σας. Κι αυτό γιατί θα τα ξαναπάρετε και με το παραπάνω. Απλώς προσπαθήστε να μην παχύνετε περισσότερο, να μην κάνετε πιο δυσάρεστη τη ζωή σας και συμφιλιωθείτε με το γεγονός ότι θα ανήκετε στην κατηγορία των υπέρβαρων.

 Μην πιστεύετε τις διαφημίσεις.

Μην πιστεύεται ποτέ ότι όλες αυτές οι ωραίες και οι ωραίοι που θαυμάζουμε περνάνε ζωή χαρισάμενη απολαμβάνοντας τα γλυκίσματα και τα φαγητά που λαχταράει η ψυχή τους όσο συχνά θέλουν και σε όποια ποσότητα θέλουν μόνο και μόνο επειδή μετά, χάρη στο συγκεκριμένο πρόγραμμα άσκησης, στο συγκεκριμένο όργανο γυμναστικής ή στο συγκεκριμένο σκεύασμα, δεν βάζουν ούτε γραμμάριο.
Ανάμεσα στα μεγαλύτερα ψέματα για την απώλεια βάρους, που δυστυχώς έχουν γίνει πιστευτά και έχουν υιοθετηθεί από τους περισσότερους παχύσαρκους, ο Craing Pepin-Donat επισημαίνει τα εξής:
Τα σκευάσματα που κόβουν την όρεξη, τα σκευάσματα που αυξάνουν το μεταβολισμό καθώς και εκείνα που προκαλούν θερμογένεση με αποτέλεσμα την απώλεια θερμίδων δεν είναι ακίνδυνα για την υγεία μας.
Καμιά δίαιτα και κανένα σκεύασμα δεν έχει αποτέλεσμα στο τοπικό πάχος.
Καμιά από τις 150.000.000 περίπου διαφορετικές δίαιτες που κυκλοφορούν δεν έχει μακροχρόνια αποτελέσματα.
Κανένα όργανο γυμναστικής δεν έχει τη δυνατότητα να μειώσει κατά μερικά εκατοστά συγκεκριμένες περιοχές του σώματός μας.
Τα συμπληρώματα διατροφής που προέρχονται από τη φύση δεν είναι πάντα ακίνδυνα. 

Γράφει ο Κωνσταντίνος Α. Δημόπουλος | Ομότιμος Καθηγητής Βιοχημείας και Χημείας Τροφίμων | Τμήμα Χημείας ΕΚΠΑ:

Σήμερα είναι πια παραδεκτό ότι η διατροφή εμπλέκεται άμεσα τόσο στην πρόκληση και πρόληψη ασθενειών όσο και στην αντιμετώπιση και θεραπεία τους.

Η άποψη αυτή, σε συνδυασμό με την επιθυμία του ανθρώπου για καλύτερη υγεία και μακροζωία, ωθεί μεγάλο μέρος των καταναλωτών να πιστέψουν διάφορους «μύθους» για τη σωστή διατροφή. Μάλιστα, στην επιστημονική βιβλιογραφία έχει επικρατήσει ο όρος «διατροφικοί μυθοπλάστες» (food faddists), με την έννοια ότι οι διάφορες ανορθόδοξες δίαιτες και θεωρίες, που επινοούν και διαφημίζουν, δεν είναι άλλο παρά φαντασιοπληξίες ή «μύθοι» (fads).

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, είχαν διαπιστωθεί και επίσημα σχετικά ανησυχητικά φαινόμενα, με δύο ενδεικτικά παραδείγματα να αναφέρονται στη συνέχεια.

 Μια τετραετής έρευνα επιτροπής, υπό τον βουλευτή Pepper, έδειξε ότι κάθε χρόνο ξοδεύονται στις Η.Π.Α. περίπου 25 δισεκατομμύρια δολάρια σε χάπια, σκόνες και καταπότια υγιεινής -δήθεν- διατροφής.                             

Αν και πολλοί θεωρούν ότι τα διάφορα αυτά παραδιαιτητικά προϊόντα είναι ακίνδυνα και ίσως ωφέλιμα, για πολλά από αυτά υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις περί του αντιθέτου, όπως έδειξαν τα ευρήματα της επιτροπής Pepper.

Τα περισσότερα από αυτά αποτελούν παλαιά γιατροσόφια, που σήμερα δεν θεωρούνται φάρμακα, αφού δεν έχουν κανένα θεραπευτικό αποτέλεσμα, ενώ πολλά είναι τοξικά ή δηλητηριώδη. Όλα αυτά τα «καταπότια» προωθούνται συνήθως με απατηλές ενδείξεις πρόληψης ή θεραπείας σχεδόν κάθε ασθένειας, από κοινό κρυολόγημα, κόπωση ή σεξουαλικά προβλήματα μέχρι τον καρκίνο, τον διαβήτη, την καρδιοπάθεια, την υπερχοληστερολαιμία και τις άλλες χρόνιες παθήσεις.

Αν και πολλοί θεωρούν ότι τα διάφορα αυτά παραδιαιτητικά προϊόντα είναι ακίνδυνα και ίσως ωφέλιμα, για πολλά από αυτά υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις περί του αντιθέτου, όπως έδειξαν τα ευρήματα της επιτροπής Pepper. Υπήρξαν, δηλαδή, σημαντικές και εμπεριστατωμένες αποδείξεις για ευρείας έκτασης βλάβες της υγείας και για θανάτους, με αποτέλεσμα να διατυπώσει η εν λόγω επιτροπή την άποψη ότι: «Η διατροφική μυθοπλασία δεν μπορεί πλέον να αντιμετωπίζεται σαν ένα αλλόκοτο και κωμικό φαινόμενο. Είναι επικίνδυνος τσαρλατάνος όποιος προωθεί ιατρικά σχήματα ή γιατροσόφια γνωστά ως μη αποτελεσματικά ή βλαβερά για να κερδίσει χρήματα».

Στο διδακτικό εγχειρίδιο “Biochemistry - A Functional Approach” του R.W. McGilvery, έκδοση του 1979, καταγράφηκαν στις Η.Π.Α. 40 θάνατοι παχύσαρκων γυναικών, που ακολούθησαν την δίαιτα υγρής πρωτεΐνης. Τα 15 από τα θύματα ήταν απολύτως υγιή άτομα, 12 εκ των οποίων είχαν ακολουθήσει δίαιτα υπό ιατρική παρακολούθηση, ενώ από τα 40 θύματα τα 14 έπαιρναν και συμπληρώματα βιταμινών και ιχνοστοιχείων. Για όλους αυτούς του λόγους, από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, στην Αμερική συγκροτήθηκε το NCAHF, ένα Εθνικό Συμβούλιο εναντίον της απάτης στον τομέα της υγείας (National Council Against Health Fraud). Στο πλαίσιο των εργασιών αυτού του Συμβουλίου, οι V. Herbert και S. Barrett, εξέχοντες ειδικοί και καθηγητές Διατροφής σε ιατρικές σχολές αμερικανικών πανεπιστημίων και μέλη του NCAUF, δημοσίευσαν ένα άρθρο με τίτλο: “Twenty-One Ways to Spot a Quack” (21 τρόποι προς εντοπισμό ενός κομπογιαννίτη)Συνήθως, οι διατροφικοί μυθοπλάστες φροντίζουν να αποπνέουν επιστημοσύνη, σοβαροφάνεια και πλαστή υπευθυνότητα.

Στα βιογραφικά τους παρουσιάζουν εντυπωσιακά πιστοποιητικά και τίτλους. Σε συζητήσεις ή στα μέσα μαζικής ενημέρωσης κ.λπ. χρησιμοποιούν επιστημονικούς όρους που φαίνονται και ηχούν πειστικά ή συγγράφουν βιβλία που επιδιώκουν να γίνουν μπέστ-σέλλερς, με σκοπό την αύξηση της πελατείας των θεωριών τους και των συναφών προϊόντων που προωθούν. Τα στοιχεία που χρησιμοποιούν είναι αδημοσίευτα και δεν αναφέρονται στην επιστημονική βιβλιογραφία, ενώ για να υποστηρίξουν τις ευεργετικές -δήθεν- ιδιότητες των προϊόντων τους, προβάλλουν προσωπικές απόψεις ή μαρτυρίες προσωπικοτήτων. Διατυπώνουν τις ιδιότητες και τις ενδείξεις των προϊόντων με ψευδοϊατρικούς όρους ή με ασυναρτησίες. Για παράδειγμα, διαφημίζουν ότι το σκεύασμα «θα αποτοξινώσει το σώμα σας» ή «θα αποκαταστήσει τις χημικές ισορροπίες του σώματος» ή «θα φέρει το σώμα σας σε αρμονία με τη φύση» ή «θα ενισχύσει τη φυσική ανοσία του σώματος» κ.λ.π. Ποτέ, όμως, δεν καθορίζεται η φύση των τοξινών και η έλλειψη ισορροπίας ή δυσαρμονίας, ούτε με ποία κριτήρια ή μετρήσεις διαπιστώνεται το ευεργετικό αποτέλεσμα. Αλλά βασίζονται στην ευπιστία του μέσου καταναλωτή και στις εντυπωσιακές επιστημονικοφανείς εκφράσεις, που ουσιαστικά είναι ασυναρτησίες. Σε άλλο παράδειγμα, για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας και την πρόληψη ή θεραπεία του καρκίνου, του διαβήτη, καρδιαγγειακών παθήσεων κ.λπ. προτείνουν διάφορες αλλόκοτες ή στερητικές δίαιτες.

Έχουμε ακούσει πολλές φορές το «αδυνατίζετε τρώγοντας» ή τον όρος «εναλλακτική» δίαιτα που παρουσιάζονται με διάφορες έννοιες. Και τα δύο προηγούμενα παραδείγματα αποτελούν μύθους, που περιέχουν την έννοια του μαγικού και της απροσδιοριστίας. Ο μύθος «αδυνατίζετε τρώγοντας» αντίκειται τις τρεις βασικές αρχές της διατροφής και ιδίως την αρχή του ισοζυγίου.

• Από όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, μπορεί να τεθεί το ερώτημα: «Μπορεί ο μέσος καταναλωτής να διακρίνει το μύθο από την πραγματικότητα?»

Αναμφίβολα, τα όρια μεταξύ μύθου και πραγματικότητας είναι συνήθως δυσδιάκριτα.

Καλύτερη αντιμετώπιση είναι μόνον η σωστή και υπεύθυνη ενημέρωση και η προσήλωση στις τρεις βασικές αρχές της σωστής διατροφής:

• Ποικιλία

Δηλαδή, κατανάλωση της μεγαλύτερης δυνατής ποικιλίας τροφίμων, για να καλυφθούν όλες οι διατροφικές ανάγκες του οργανισμού, αφού κάθε τρόφιμο προσφέρει μόνο κάποια από τα απαραίτητα συστατικά.

• Μέτρο

Με την έννοια ότι η υπερκατανάλωση μιας τροφής, ακόμα και αν θεωρείται πολύ υγιεινή, είναι εξίσου βλαβερή, όσο και ο πλήρης αποκλεισμός άλλων τροφίμων που θεωρούνται λιγότερο υγιεινά.

• Ισοζύγιο

Αφενός, ισοζύγιο στο συνδυασμό της ποικιλίας και του μέτρου, για μια δίαιτα ισοζυγισμένη, ως προς τις σχετικές αναλογίες και ποσότητες θρεπτικών υλών.
Αφετέρου, ισοζύγιο ως προς τις θερμίδες που προσλαμβάνονται από την τροφή και που καταναλώνονται στις φυσικές δραστηριότητες του ατόμου.

ΠΗΓΗ: INDEPENDENT THINK TANK for Sciences & Society