Μελέτη ‘ΙΚΑΡΙΑ’

ΜΕΛΕΤΗ ‘ΙΚΑΡΙΑ’
 
Πρότυπο Κέντρο Καρδιάς & Αγγείων, Ιατρικό Κέντρο Αθηνών

Ερευνητικό Ινστιτούτο για την Μακροζωία και την Πρόληψη των Ασθενειών του Γήρατος (www.longevity.gr)
Γράφουν ο Χριστόδουλος Στεφανάδης , Καθηγητής Καρδιολογίας Διευθυντής Πρότυπου Κέντρου Καρδιάς και  Αγγείων (Athens Heart Center), Ιατρικό Κέντρο Αθηνών και η Παναγιώτα Πιέτρη, Καρδιολόγος, Διευθύντρια Μονάδας Υπέρτασης Athens Heart Center, Ιατρικό Κέντρο Αθηνών

Τα τελευταία χρόνια, υπήρξαν σημαντικές ανακοινώσεις, σχετικά με τις περιοχές του πλανήτη, που κατέχουν τα υψηλότερα ποσοστά μακρόβιου πληθυσμού. Η Ικαρία (ή Νικαριά), το μικρό νησί των 8.423 κατοίκων στο βορειοανατολικό Αιγαίο, αποτελεί μία από τις 5 περιοχές του πλανήτη (γνωστές ως ‘μπλε ζώνες’) με τους μακροβιότερους κατοίκους.

Η σημαντική αυτή ανακοίνωση, σχετικά με τη μακροζωία στην Ικαρία, έδωσε το έναυσμα για τη διεξαγωγή επιδημιολογικής μελέτης στο νησί, με κύριο σκοπό τη διερεύνηση των ιδιαίτερων δημογραφικών, κοινωνικών, περιβαντολλογικών και γονιδιακών χαρακτηριστικών, που δίνουν στους κατοίκους της Ικαρίας το πολυπόθητο προνόμιο της μακροζωίας. Πράγματι, η μελέτη ‘ΙΚΑΡΙΑ’, που οργανώθηκε και διεξάγεται τα τελευταία χρόνια στο νησί έχει, ως τώρα, δώσει σημαντικές πληροφορίες για τον τρόπο ζωής, τις συνήθειες, τις ιδιαίτερες περιβαντολλογικές συνθήκες, που επικρατούν στο νησί, καθώς και για τα ποσοστά εμφάνισης καρδιαγγειακών και άλλων νοσημάτων συναφών με τη γήρανση. Τα αποτελέσματα της μελέτης έτυχαν αναγνώρισης από το διεθνή τύπο και από μεγάλα, έγκριτα επιστημονικά περιοδικά, μέσα από πλήθος δημοσιεύσεων. Η μεσογειακή διατροφή, πλούσια σε όσπρια, λαχανικά, φρούτα και ψάρια, η προτίμηση στην κατανάλωση ελληνικού καφέ, η μέτρια κατανάλωση κρασιού, η καθημερινή άσκηση, τα μειωμένα επίπεδα άγχους, τα χαμηλά ποσοστά κατάθλιψης, η συντροφικότητα και τα υψηλά ποσοστά έγγαμου βίου, η συμμετοχή σε κοινωνικές εκδηλώσεις είναι μερικές από τις συμπεριφορές, που είναι κοινές για νέους και ηλικιωμένους κατοίκους του νησιού, και που σε συνδυασμό με τα ιδιαίτερα γεωφυσικά χαρακτηριστικά του τόπου, συμβάλλουν στην επίτευξη της μακροζωίας.

Συγκεκριμένα, από τη μελέτη ‘ΙΚΑΡΙΑ’ διαπιστώθηκε αυξημένη υιοθέτηση του μοντέλου της μεσογειακής διατροφής, με αυξημένη κατανάλωση ελαιολάδου (5-7 φορές/εβδομάδα), φρούτων (4-5 φορές/εβδομάδα) και λαχανικών (4-5 φορές/εβδομάδα), μέτρια κατανάλωση ψαριών (2 φορές/εβδομάδα) και μικρή κατανάλωση κρέατος (1-2 φορές/εβδομάδα). Μάλιστα, η μεσογειακή δίαιτα συσχετίστηκε με μειωμένα επίπεδα ουρικού οξέος ενώ η κατανάλωση ψαριών συσχετίστηκε με καλή νεφρική λειτουργία και μειωμένη πιθανότητα εμφάνισης συμπτωμάτων κατάθλιψης. Τα ω-3 λιπαρά οξέα, που βρίσκονται σε τροφές, όπως τα ψάρια, έχουν ξεχωρίσει για τις αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες τους, που θα μπορούσαν, σε κάποιο βαθμό, να εξηγήσουν τις ευεργετικές επιδράσεις τους στο καρδιαγγειακό σύστημα. Οι διατροφικές συνήθειες των κατοίκων της Ικαρίας συμπεριελάμβαναν, επίσης, μέτρια κατανάλωση κρασιού (100 ή 200 ml/ ημερησίως για γυναίκες και άνδρες, αντίστοιχα), και μέτρια κατανάλωση καφέ (300 ml/ημερησίως). Σε ό,τι αφορά το κρασί, είναι γνωστό ότι περιέχει πολυφαινόλες, με κυριότερη τη ρεσβερατρόλη, η οποία έχει συσχετιστεί με την μακροζωία, μέσω των αντιοξειδωτικών και αγγειοδιασταλτικών δράσεων.  Παρόμοιες ευεργετικές ιδιότητες με το κρασί έχει και η κατανάλωση καφέ. Στη μελέτη ‘ΙΚΑΡΙΑ’, η κατανάλωση καφέ συσχετίστηκε με καλύτερη αγγειακή λειτουργία. Οι πολυφαινόλες, που εμπεριέχονται στον καφέ, όπως το χλωρογενικό οξύ και οι μεταβολίτες αυτού (καφεϊκό και φερουλικό οξύ), έχει δειχθεί ότι βελτιώνουν την αγγειακή λειτουργία, μειώνοντας την οξείδωση και επάγοντας την αγγειοδιαστολή. Συμπερασματικά, η μεσογειακή διατροφή, στην οποία θα πρέπει να συμπεριληφθεί και η κατανάλωση καφέ, έχει ευεργετικές επιδράσεις στην καρδιαγγειακή και συνολική υγεία, προάγοντας τη μακροζωία. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός, ότι ο Πυθαγόρας ο Σάμιος (570-470 π.Χ), ένας από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς-φιλοσόφους της Αρχαίας Ελλάδας, είχε υιοθετήσει ένα διατροφικό μοντέλο, εφάμιλλο της μεσογειακής διατροφής, που βασιζόταν, κυρίως, στην κατανάλωση φρούτων, λαχανικών και δημητριακών. Σε αυτήν τη δίαιτα, γνωστή ως ‘δίαιτα του Πυθαγόρα’, είχε αποδοθεί, εν πολλοίς, η μακροζωία των αρχαίων φιλοσόφων. Η καταγωγή του Πυθαγόρα από την ευρύτερη περιοχή της Σάμου-Ικαρίας έχει, επίσης, σημειολογική αξία.

Όσο σημαντική είναι η μεσογειακή διατροφή για την επίτευξη της ευζωίας και της μακροζωίας, άλλο τόσο σημαντική είναι και η άσκηση. Οι ηλικιωμένοι κάτοικοι της Ικαρίας ανέφεραν μέτρια φυσική δραστηριότητα. Μάλιστα, εκείνοι που ασκούνταν είχαν καλύτερη αγγειακή λειτουργία, συγκριτικά με εκείνους, που δεν είχαν ιδιαίτερη φυσική δραστηριότητα. Σε ό,τι αφορά την αγγειακή λειτουργία, ενδιαφέρον παρουσιάζει και το εύρημα σύμφωνα με το οποίο η αγγειακή ηλικία των κατοίκων της Ικαρίας ήταν σημαντικά μικρότερη από ότι του γενικού πληθυσμού.

Περαιτέρω δεδομένα από τη μελέτη ‘ΙΚΑΡΙΑ’,  αναδεικνύουν τον πιθανό ρόλο του έγγαμου βίου και της συντροφικότητας στη μακροβιότητα των κατοίκων του νησιού. Μεταξύ των ηλικιωμένων κατοίκων, το ποσοστό των εγγάμων ξεπερνούσε το 85%. Σύγχρονες, αλλά και παλαιότερες μελέτες έχουν τεκμηριώσει τον ευεργετικό ρόλο ενός ευτυχισμένου έγγαμου βίου στη μείωση της καρδιαγγειακής θνητότητας, στην πρόληψη των ασθενειών του γήρατος, όπως είναι η άνοια αλλά και στην καλύτερη επιβίωση από ασθένειες με πτωχή πρόγνωση, όπως είναι ο καρκίνος. Μάλιστα, ενδιαφέρον έχουν τα δεδομένα  σύμφωνα με τα οποία ο έγγαμος βίος είναι ισχυρότερος καθοριστικός παράγοντας μειωμένης θνητότητας, από ότι η οικονομική κατάσταση. Σε συμφωνία με τα παραπάνω, είναι και τα στοιχεία από τη μελέτη ‘ΙΚΑΡΙΑ’, όπου οι ηλικιωμένοι κάτοικοι του νησιού ανέφεραν χαμηλό οικογενειακό εισόδημα. Συνεπώς, ένας ευτυχισμένος γάμος είναι σημαντικότερος παράγοντας μακροζωίας από ότι το ατομικό ή οικογενειακό εισόδημα.

Επίσης, σε ό,τι αφορά τους μακρόβιους κατοίκους της Ικαρίας, αναφέρονται χαμηλά επίπεδα άγχους και κατάθλιψης, εύρημα στο οποίο θα μπορούσε να αποδοθεί μέρος της μακροζωίας τους. Πράγματι, δεδομένα μεγάλων μελετών έχουν δείξει ότι το ψυχολογικό στρες (άγχος, κατάθλιψη, διαταραγμένη κοινωνική συμπεριφορά)  συσχετίζεται με αυξημένη καρδιαγγειακή και ολική θνητότητα. Αντίθετα με το άγχος και την κατάθλιψη, τα θετικά συναισθήματα και η θετική προσέγγιση της ζωής συμβάλλουν στη μείωση της θνητότητας. Μελέτη παρακολούθησης 4 ετών, σε περισσότερα από 9000 άτομα, ηλικίας άνω των 50 ετών, διαπίστωσε σημαντική μείωση της ολικής θνητότητας, από 17-24%, σε άτομα που δήλωναν ευχαριστημένα από τη ζωή τους, συγκριτικά με εκείνα που δεν αντλούσαν ευχαρίστηση από τον τρόπο ζωής τους.

Οι ξεχωριστές περιβαντολλογικές συνθήκες και τα ιδιαίτερα γεωλογικά χαρακτηριστικά της Ικαρίας, που πιθανόν να συμβάλλουν στη μακροζωία των κατοίκων της έχουν, επίσης, εξαιρετικό ενδιαφέρον. Από δεδομένα της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, διαπιστώνεται ότι το ποσοστό των υπερηλίκων, άνω των 90 ετών, είναι σημαντικά μεγαλύτερο στο βόρειο τμήμα του νησιού (Εύδηλος, Ράχες), συγκριτικά με το νότιο τμήμα (Αγ. Κήρυκος). Σύμφωνα με τα στοιχεία από το Ερευνητικό Κέντρο ‘Δημόκριτος’, το βόρειο μέρος της Ικαρίας παρουσιάζει υψηλότερα επίπεδα γ-ακτινοβολίας, συγκριτικά με το νότιο, εύρημα το οποίο θα μπορούσε να εξηγήσει, τουλάχιστον μερικώς, τη διαφορά στη μακροβιότητα μεταξύ των δύο περιοχών του νησιού.

Τέλος, το πιο εντυπωσιακό εύρημα για το νησί της μακροζωίας είναι ότι όλα όσα διαπιστώθηκαν, μέσα από τη μελέτη ‘ΙΚΑΡΙΑ’,  για τον τρόπο ζωής και τις συνήθειες των  κατοίκων, τα είχε ήδη επισημάνει, σχεδόν 400 χρόνια πριν, ένας Αρχιεπίσκοπος. Ο Ιωσήφ Γεωργιρήνης, Αρχιεπίσκοπος Σάμου, στο βιβλίο του, που εκδόθηκε το 1677 στο Λονδίνο, επιστρέφοντας από τη Σάμο, περιέγραψε την κατάσταση στα νησιά Σάμος, Νικαριά, Πάτμος και Όρος Άθω. Ειδικότερα για την Νικαριά έγραφε: «Τα πλέον αξιοσημείωτα πράγματα της νήσου αυτής είναι ο αήρ και το ύδωρ, τα οποία είναι τόσο υγιεινά, ώστε να καθιστούν τους κατοίκους πολύ μακροβίους. Είναι, επομένως, πολύ συνηθισμένο το φαινόμενον να συναντήσει κανείς εις αυτήν ανθρώπους εκατοντούτεις, πράγμα που είναι πολύ εκπληκτικό, όταν λάβει κανείς υπ’όψιν την σκληραγωγημένην ζωήν που διάγουν...Προ της ορισμένης ώρας του φαγητού, είναι αδύνατον να βρεθεί άρτος, σε όλην την νήσον. Ολίγον μόνον προ αυτής, λαμβάνουν την αναγκαία ποσότητα σίτου, την αλέθουν εις τον χειρόμυλον, ψήνουν την ζύμην εις μίαν πλακωτήν πέτραν, και αφού ψηθεί, ο αρχηγός της οικογένειας μοιράζει την ψημένην αυτήν ζύμην κατά ίσα μέρη εις τα μέλη της οικογενείας. Αν, δε, παρευρίσκεται κανείς ξένος, του προσφέρεται μερίδιον, που αφαιρείται από τους άλλους κατ’αναλογίαν...Νερώνουν τον οίνον κατά το εν τρίτον....Η δίαιτα τους είναι πτωχή, όμως τα σώματα τους είναι εύρωστα και σκληραγωγημένα και οι άνθρωποι γενικώς είναι μακρόβιοι. Και ζούν ως να πιστεύουν ότι δεν πρόκειται να επιζήσουν μέχρι της επομένης ημέρας. Ευχαριστημένοι που κατορθώνουν να αντιμετωπίσουν τις στοιχειώδεις ανάγκες της ημέρας’ ... και καταλήγει γράφοντας ‘Αυτή είναι η εικόνα της μικράς νήσου, της πτωχότερης και όμως της ευτυχέστερης από όλες τις άλλες του Αιγαίου Πελάγους’».

Το φαινόμενο της μακροζωίας στην Ικαρία αποτελεί σημαντική επιστημονική και πολιτισμική κληρονομιά για τη χώρα μας. Περαιτέρω έρευνα θα ενισχύσει τις γνώσεις μας για την μακροζωία και θα εδραιώσει τη θέση της Ικαρίας, και κατεπέκταση της Ελλάδας, στον παγκόσμιο χάρτη της ιατρικής επιδημιολογίας.

ΠΗΓΗ: Μελέτη ‘ΙΚΑΡΙΑ’