Μακροζωία

ΜΑΚΡΟΖΩΙΑ

Η στάση σου απέναντι στη ζωή θα καθορίσει και τη στάση της ζωής απέναντί σου.
Khalil Gibran, 1883-1931

Η γήρανση είναι μια μη αναστρέψιμη δυναμική διαδικασία που επηρεάζει όλους τους ανθρώπους αν και η αναζήτηση του ελιξιρίου της αιώνιας νεότητας είναι το μάταιο και άπιαστο όνειρο κάθε ανθρώπου.

Με τον όρο φυσική μακροζωία (Longevity) ορίζουμε όχι μόνο την παράταση της διάρκειας της ζωής, την δυνατότητα διατήρησης της υγείας, την ταυτόχρονη επιβράδυνση της διαδικασίας γήρανσης χωρίς ασθένεια (γήρανση με αξιοπρέπεια) αλλά και την βελτίωση της υγείας μέχρι το βιολογικό μας τέλος.
Ο βιολόγος G. Wiilliams διατύπωσε την εξελικτική θεωρία της γήρανσης αναφέροντας ότι η γήρανση είναι η συνεχής μείωση της ακρίβειας ελέγχου της ροής των υλικών από τα οποία εξαρτόμαστε.

Η μακροζωία δεν εξαρτάται μόνο από το βιολογικό μας υπόβαθρο άλλα ταυτόχρονα και από το ψυχολογικό και κοινωνικό περιβάλλον της ζωής μας. Σύμφωνα με τον Tibbitts η ατομική μακροζωία είναι σε έμμεση εξάρτηση από την συλλογική μακροζωία του πληθυσμού.   
Αν και η αναζήτηση του τρόπου της επιτυχίας της μακροζωίας ξεκίνησε από την αρχαιότητα, μόνο μετά το 1950 άρχισαν οι πρώτες συστηματικές επιστημονικές μελέτες. Οι αλχημιστές, ήδη από την εποχή των Αιγυπτίων, προσπαθούν να βρουν το ελιξίριο της νεότητας.

Ο μέσος όρος ζωής του πρωτόγονου ανθρώπου αγγίζει τα 12 (δώδεκα) χρόνια φθάνοντας τα 18 χρόνια στην εποχή του χαλκού (3η χιλιετία έως 1100 π. Χ.). Ο άνθρωπος του Νεάντερταλ έζησε πριν από 100.000 χρόνια και μόνο ένα ποσοστό 5% έφθασε την ηλικία των 45 χρονών, ενώ οι υπόλοιποι ζούσαν από 20 έως 30 χρόνια. Στην εποχή του Περικλέους ο μέσος όρος ζωής έφθανε τα 20 χρόνια, στην Ελληνορωμαϊκή εποχή τα 31 χρόνια, κατά τον 9ον μ. Χ. τα 35 χρόνια και στα μέσα του 19ου αιώνα τα 40 χρόνια. Αυτή η αλματώδης αύξηση του μέσου όρου ζωής άρχισε να εμφανίζεται κυρίως μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο.
Αν και πολλοί αποδίδουν την βελτίωση του μέσου χρόνου ζωής στα επιτεύγματα της ιατρικής επιστήμης, γνωρίζουμε πλέον ότι η ιατρική συνέβαλλε μόνο κατά 10 - 15% στην βελτίωση της υγείας και ότι το μεγαλύτερο ποσοστό, 70% περίπου, οφείλεται στην βελτίωση του βοιωτικού επιπέδου, στην καλύτερη διατροφή, κατοικία, ύδρευση που επιτεύχθηκε χάρη στην μεγάλη οικονομική ανάπτυξη του 20ού αιώνα αναφέρει ο καθηγητής κοινωνικής ιατρικής Ι. Τούντας.
Στην ιστορία της ανθρωπότητας αναφέρονται μεμονωμένες περιπτώσεις εντυπωσιακής ή μυθικής μακροβιότητας όπως του Μαθουσάλα με διάρκεια ζωής τα 969 χρόνια, του Νουμά Κούγνα με 370 χρόνια, του Χάρρυ Τζενκινς με 169 χρόνια, του Ταμπουλάτ Αλίεβα με 181 χρόνια.

Η μέγιστη επαληθεύσιμη ανθρώπινη διάρκεια ζωής είναι αυτή της Γαλλίδας Jeanne Calment, η οποία πέθανε τον Ιούλιο του 1997 σε ηλικία 122 ετών.

To Προσδόκιμο ζωής για το 2018 (Έκθεση Human Develoment Reports 2019) τοποθετεί το Χονγκ Κονγκ στην 1η θέση με Ολικό Προσδόκιμο Ζωής τα 84,7 έτη, στην 15η την Ελλάδα με 82,1έτη τοποθετημένη στην ίδια κλίμακα με την Ολλανδία, το Λουξεμβούργο, την Ιρλανδία, την Νέα Ζηλανδία και τελευταία βρίσκεται η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία με 52,8 έτη (εγώ πλέον δεν θα υπήρχα).
Σήμερα αποτελεί βεβαιότητα της επιστήμης ότι τα 100 χρόνια ζωής δεν θα αποτελούν ευσεβείς πόθους ούτε θα συνεχίσουν να είναι μεμονωμένες περιπτώσεις υπεραιωνόβιων. Ο Kotsofsky αλλά και άλλοι πολύ ιατροί και βιολόγοι θεωρούν δυνατή την παράταση της ζωής μέχρι των 180 - 200 ετών. Ο Pavlof θεωρεί ότι το γήρας οφείλεται στην εγκεφαλική φθορά και εάν την καταπολεμήσουμε θα έχουμε το κλειδί της αιώνιας νεότητας. Οι σημερινές προσπάθειες στρέφονται στην καταπολέμηση των γεροντικών νόσων, αποτέλεσμα της ταχείας φθοράς του οργανισμού από τους διάφορους φθοροποιούς παράγοντες.

Οι θεωρίες για τη γήρανση, υπολογίζονται πάνω από 300, μεταξύ των οποίων μερικές έχουν αποδειχθεί λανθασμένες.
Η επιτυχία αυτών των προσπαθειών εξαρτάται όμως όχι μόνο από την επιστήμη άλλα και από την κοινωνική και κρατική μέριμνα.
Σε ότι αφορά τον 21ο αιώνα, η έκθεση "Η ζωή τον 21ο αιώνα" του ΠΟΥ προβλέπει υγιή ζωή με μεγαλύτερη διάρκεια από ποτέ εάν φυσικά τροποποιήσουμε όλους τους παράγοντες κινδύνου και τρόπο ζωής.

Τα τελευταία χρόνια γίνεται μελέτη στις διατροφικές - κοινωνικές συνήθειες των ανθρώπων σε συγκεκριμένα πέντε περιοχές (μπλε ζώνες) της Γης, όπου οι κάτοικοι ζουν αισθητά περισσότερα χρόνια από τον υπόλοιπο πληθυσμό όπως η

1. Ικαρία Ikaria (Ελλάδα) *,
2. Σαρδηνία, Sardinia (Ιταλία),
3. Οκινάουα, Okinawa Island (Ιαπωνία),
4. Λόμα Λίντα Loma Linda(Νότια Καλιφόρνια, ΗΠΑ),
5. Νικόγια Nicoya (Κόστα Ρίκα).

Η νέα αυτή ερευνά ξεκίνησε από τον συγγραφέα Dan Buettner στην προσπάθεια του να κατανοήσει γιατί οι άνθρωποι σε αυτές τις περιοχές έχουν καλύτερη υγεία και μεγαλύτερη διάρκεια ζωής.

Οι μπλε αυτές ζώνες τείνουν να έχουν μερικά κοινά χαρακτηριστικά όπως:

Η κοινή και λιτή διατροφή: το 95% της διατροφής καλύπτεται από πράσινα φυλλώδη λαχανικά καταναλώνουν κρέας λιγότερο από δύο φορές την εβδομάδα, μέχρι τρία αυγά την εβδομάδα, τρώνε σχεδόν καθημερινά μέχρι 80 γρ. ψάρια και πίνουν λιγότερο γάλα. Σύμφωνα πάντως με τον καθηγητή επιδημιολογίας στα Πανεπιστήμια Χάρβαρντ και Αθηνών, Δημήτρη Τριχόπουλο, οι Έλληνες, αν και ζουν περισσότερο απ’ ότι παλιότερα, έτειναν πολύ πίσω σε σχέση με άλλους λαούς όπως οι Ιάπωνες, οι Σκανδιναβοί, ακόμη και οι Ολλανδοί που εμφανίζουν πλέον μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής. Η διαπίστωση αυτή δείχνει πόσο αλλοιώθηκε ο υγιεινός τρόπος που ακολουθούσαν οι πρόγονοί μας. Αυτό το χαρακτηριστικό της διατροφής επιβεβαιώνει την θεωρεία του θερμιδικού περιορισμού την μεγαλύτερη ανακάλυψη μέχρι τώρα στον δρόμο της αναζήτησης της αύξησης της διάρκειας ζωής. Χάρη στα πειράματα σε ποντίκια γνωρίζουμε ότι η διατροφή με περιορισμένη ποσότητα θερμίδων όχι μόνο αυξάνει τη διάρκεια ζωής αλλά αναβάλλει επίσης τις ηλικιακές ασθένειες όπως τις καρδιαγγειακές παθήσεις, τον καρκίνο, του διαβήτη και των νευροεκφυλιστικών παθήσεων. Σύμφωνα με τον Δ. Α. Κυριακίδη Καθηγητής Βιοχημείας, του Α.Π.Θ και Πρόεδρο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και τον Χ. Β. Μπαμπάτσικο του Τμήματος Χημείας, Α.Π.Θ ο θερμιδικός περιορισμός παραμένει η μόνη μη γενετική παρέμβαση που επιβραδύνει τη γήρανση στα θηλαστικά. Αυτό που κατέστη σαφές μέσα από τις πολυάριθμες μελέτες είναι ότι μια μείωση της πρόσληψης τροφής κατά 40% του κανονικού οδηγεί σε αύξηση κατά 30-40% της μέγιστης διάρκειας ζωής του ζώου, σε μερικές δε μελέτες και πάνω από το 50%.

Οι κάτοικοι των μπλε ζωνών έχουν φυσιολογικό βάρος, χωρίς κοιλιακό λίπος το οποίο υποδεικνύει προδιάθεση για την εμφάνιση γεροντικής άνοιας, όπως επίσης και σταθερά ωράρια γευμάτων τα οποία σύμφωνα με ερευνητές του University of California Los Angeles βελτιώνουν την ποιότητα του ύπνου, την καρδιακή λειτουργία και την αντιμετώπιση της άνοιας.

Ο επαρκής ύπνος και ήδη σύμφωνα με μελέτες στις ημέρες μας οι άνθρωποι έχουν χάσει δύο τουλάχιστον ώρες από τον ύπνο τους, συντείνουν στην επιδείνωση του στρες.

Η σωματική και νοητική άσκηση ειναι ο καλύτερος τρόπος για να αποτραπεί ή να επιβραδυνθεί η άνοια.

Μετά την συνταξιοδότηση συνεχίζουν και δουλεύουν. Όταν ένας συνταξιούχος πάψει να τροφοδοτεί τον εγκέφαλο του με ερεθίσματα αυξάνεται ο κίνδυνος απώλειας της βραχυπρόθεσμης μνήμης και άνοιας.

Ζούνε και δραστηριοποιούνται σε πράσινους χώρους οι οποίοι επιβεβαιώθηκε με μελέτη από το πανεπιστήμιο University of Louisville ότι οι άνθρωποι που κατοικούν σε περιοχές με πράσινο έχουν μικρότερο κίνδυνο πρόωρου θανάτου.

Έχουν υπαίθριες δραστηριότητες, οι οποίες ειναι σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Annals of Internal Medicine" πιο αποτελεσματικές από την χορήγηση αντιψυχωτικών φαρμάκων για την θεραπεία της άνοιας. Ερεύνα από το University of Mperken Norbezia University κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η καθυστέρηση της εμμηνόπαυσης κατά 16 μήνες σε γυναίκες που ζουν σε ορεινές περιοχές περιτριγυρισμένες από πράσινο, έχουν χαμηλότερο άγχος το οποίο αυτό δρα προστατευτικά στα επίπεδα των οιστρογόνων.

Η καλή ψυχική συναισθηματική και κοινωνική υγεία. Ερευνητές από το Brigham Young University τονίζουν ότι η μοναξιά απειλεί την δημόσια υγεία πιο πολύ από ότι η παχυσαρκία, αυξάνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη, φλεγμονών και νευρολογικών διαταραχών. Επίσης ο Dr Dean Michael Ornish, πρόεδρος και ιδρυτής του μη κερδοσκοπικού Ινστιτούτου Έρευνας Προληπτικής Ιατρικής στο Sausalito της Καλιφόρνια και Κλινικός Καθηγητής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Σαν Φρανσίσκο, σε ερεύνα ανακάλυψε ένα εξαιρετικό στατιστικό στοιχείο: κανένας από τους παράγοντες κινδύνου για την καρδιακή νόσο δεν φαίνεται πιο επικίνδυνος από την απλή απομόνωση από τον κοινωνικό μας κύκλο.
Δημοσίευση επίσης στο περιοδικό «Journal of the American Heart Association» αναφέρει ότι η κοινωνική απομόνωση και η μοναξιά σχετίζονται με 29% αυξημένο κίνδυνο θανατηφόρου εμφράγματος και 32% αυξημένο κίνδυνο θανατηφόρου αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου. Εκτιμάται ότι στις ανεπτυγμένες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, σχεδόν το ένα τέταρτο των ατόμων άνω των 65 ετών είναι κοινωνικά απομονωμένοι, ενώ η μοναξιά είναι ακόμη μεγαλύτερη (22% έως 47%).
Επίσης μελέτη του Χάρβαντ η οποία δημοσιεύθηκε στο Proceedings of the Academy of Sciences 17/10 22, δείχνει ότι όσο μεγαλύτερο είναι το τόξο των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων τόσο πιο ευτυχισμένοι είναι οι άνθρωποι.
Οι επιστήμονες τονίζουν ότι τόσο η κοινωνική απομόνωση όσο και η μοναξιά δεν αφορούν μόνο τους ηλικιωμένους, αλλά και τους νεότερους ενήλικες. H λεγόμενη «Γενιά Ζ» (όσοι σήμερα είναι 18 έως 22 ετών) θεωρείται ως η πιο μοναχική γενιά στην ιστορία,  κάτι που, μεταξύ άλλων, αποδίδεται στην εκτεταμένη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που οδηγεί σε λιγότερες ουσιαστικές διαπροσωπικές επαφές.

Η κοινωνικοποίηση, σύμφωνα με τον καθηγητή δρ. Γκρίβς, μέλος του Αντικαρκινικού Ινστιτούτου του Λονδίνου, δημιουργεί επίσης ένα δυνατό ανοσοποιητικό σύστημα, ασπίδα στις λοιμώξεις. Επίσης μέσω της κοινωνικοποίησης ενισχύεται η μνήμη και μειώνεται το αίσθημα της υποκείμενης ηλικίας. 
Οι κοινωνικές δραστηριότητες, επίσης σύμφωνα με τον νευρολόγο δρ. Andrew Budsion επικεφαλής του τομέα Γνωστικής και Συμπεριφορικής Νευρολογίας στην Βοστώνη, μας αναγκάζουν να χρησιμοποιούμε τον εγκέφαλο μας περισσότερο από ότι σχεδόν οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα γιατί επεξεργαζόμαστε την έκφραση, την γλώσσα, τον τόνο φωνής και το περιεχόμενο της ομιλίας των άλλων ανθρώπων και αυτό με την σειρά του να επηρεάζει την δικής μας αντίδραση. Αυτός ο λειτουργικός μηχανισμός του εγκεφάλου ενισχύει τις συνδέσεις μεταξύ των νευρικών εγκεφαλικών κυττάρων και ταυτόχρονα δημιουργεί και νέες. 
Ερευνητές του London School of Economics and Political Science υποβάλλοντας 11.000 άτομα για 6 χρόνια, ηλικίας μεγαλύτερα των 50 ετών, διαπίστωσαν ότι οι μοναχικοί άνθρωποι έχαναν κάθε δυο χρόνια το 18% της μνήμης τους και η μακροχρόνια απώλεια της μνήμης προκαλεί αυξημένες πιθανότητες άνοιας. 
Σύμφωνα με μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε στο eClinical Medicine 24/06/24 σε 12.200 άτομα με μέσο όρο ηλικίας 67 ετών, είχαν 56% υψηλότερες πιθανότητες να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης Αγγειακού Εγκεφαλικού Επεισοδίου. 

Η μειωμένη έκθεση σε μεγάλη ατμοσφαιρική ρύπανση.

Η μειωμένη έκθεση σε ηχορύπανση: H έκθεση σε θορύβους προκαλεί βαρηκοΐα, στρες, νευρικότητα, μείωση αυτοσυγκέντρωσης και εργασιακής αποδοτικότητας, καρδιαγγειακές βλάβες με κίνδυνο εμφράγματος του μυοκαρδίου, αρτηριακή υπέρταση, κατάθλιψη και διαταραχές ύπνου.

Η μακροζωία από βιολογικής πλευράς εξαρτάται, αν δεν συνυπολογίσουμε άλλους παράγοντες εξωτερικούς ή εσωτερικούς, από την κληρονομικότητά μας η οποία αντιπροσωπεύεται από περίπου 100 τρισεκατομμύρια κύτταρα που προήλθαν από τη γονιμοποίηση ενός ωαρίου με ένα σπερματοζωάριο, από πολλά εξειδικευμένα μόρια τα οποία στο σύνολο τους ονομάζονται DNA το οποίο αποτελεί το γενετικό υλικό μας και οργανώνονται σε σχηματισμούς που ονομάζονται χρωμοσώματα.
Τα χρωμοσώματα είναι μια οργανωμένη πληροφοριακή δομή του εαυτού μας και καθορίζουν το βιολογικό μας ΄΄είναι΄΄ (ύψος, κιλά, χρώμα δέρματος, ματιών, μαλλιών, κτλ.). 
Τα χρωμοσώματα στις άκρες τους προστατεύονται και σφραγίζονται από ειδικούς σχηματισμούς που ονομάζονται τελομερή (Blackburn, Greider και Szosak Nobel Ιατρικής 2009) έτσι ώστε να προστατεύσουν το DNA από τη φθορά, τόσο κατά τη διάρκεια των κυτταρικών διαιρέσεων όσο και κατά την διάρκεια του οξειδωτικού stress. 
Το τελομερή παρέχουν μια ελκυστική εξήγηση για τη γήρανση.
Το μήκος των τελομερών καθορίζεται από δυο παράγοντες, πρώτα το κληρονομικό μας υπόβαθρο στο οποίο δεν έχουμε δυνατότητα παρέμβασης και μετά από το υλικό-ψυχολογικό περιβάλλον στο οποίο ζούμε.

Το μήκος των τελομερών είναι το κλειδί που καθορίζει την διάρκεια ζωής μας και όσο μειώνεται επιταχύνεται η ηλικιακή μας φθορά.

Η έκθεση στην ηλιακή υπεριώδη ακτινοβολία μπορεί να δημιουργήσει άμεσα και χρόνια προβλήματα υγείας του δέρματος, των ματιών και του ανοσοποιητικού συστήματος, καθώς και βλάβες στο DNA όπως και η κακή διατροφή, η παχυσαρκία, το αλκοόλ – κάπνισμα, η ατμοσφαιρική ρύπανση, η απώλεια εργασίας, η απώλεια ελέγχου μιας επερχόμενης κοινωνικής, οικονομικής καταστροφής, το αίσθημα της κοινωνικής μειονεξίας και αξιοπρέπειας, το μακροχρόνιο άγχος. 

Σύμφωνα με τον Καθηγητή Γεώργιο Χρούσο είναι περισσότερο από το 50% της νοσηρότητας στον σύγχρονο κόσμο που οφείλεται στο έντονο και επίμονο στρες που βιώνουμε στο πλαίσιο του κοινωνικοοικονοµικού περιβάλλοντος διότι πυροδοτεί μεταβολές στον οργανισμό, που συμβάλλουν στην εμφάνιση σοβαρών νοσημάτων, όπως μεταβολικές διαταραχές, παχυσαρκία, καρδιαγγειακές παθήσεις.

Το μήκος των τελομερών αυξάνεται με την μεσογειακή διατροφή, τον θηλασμό, την άσκηση, την απώλεια σωματικού βάρους, την διαχείριση του άγχους, την καλή ψυχολογία και τον επαρκή ύπνο σύμφωνα με ερευνητές του Πανεπιστημιακού Κολλεγίου του Λονδίνου (UCL) και του γαλλικού Ινστιτούτου Υγείας INSERM, με επικεφαλής  δρα Σεβερίν Σαμπιά.

 *Ο Ιωσήφ Γεωργιρήνης, αρχιεπίσκοπος Σάμου, στο βιβλίο του, που εκδόθηκε το 1678 στο Λονδίνο, περιέγραψε την κατάσταση στα νησιά Σάμος, Νικαριά, Πάτμος και Όρος Άθω. Ειδικότερα για την Νικαριά έγραφε:
«Τα πλέον αξιοσημείωτα πράγματα της νήσου αυτής είναι ο αήρ και το ύδωρ, τα οποία είναι τόσο υγιεινά, ώστε να καθιστούν τους κατοίκους πολύ μακροβίους. Είναι, επομένως, πολύ συνηθισμένο το φαινόμενο να συναντήσει κανείς εις αυτήν ανθρώπους εκατοντούτεις, πράγμα που είναι πολύ εκπληκτικό, όταν λάβει κανείς υπ' όψιν την σκληραγωγημένην ζωήν που διάγουν... Προ της ορισμένης ώρας του φαγητού, είναι αδύνατον να βρεθεί άρτος, σε όλην την νήσον. Ολίγον μόνον προ αυτής, λαμβάνουν την αναγκαία ποσότητα σίτου, την αλέθουν εις τον χειρόμυλον, ψήνουν την ζύμην εις μίαν πλακωτήν πέτραν, και αφού ψηθεί, ο αρχηγός της οικογένειας μοιράζει την ψημένην αυτήν ζύμην κατά ίσα μέρη εις τα μέλη της οικογενείας. Αν, δε, παρευρίσκεται κανείς ξένος, του προσφέρεται μερίδιον, που αφαιρείται από τους άλλους κατ' αναλογίαν... Νερώνουν τον οίνον κατά το εν τρίτον.... Η δίαιτά τους είναι πτωχή, όμως τα σώματά τους είναι εύρωστα και σκληραγωγημένα και οι άνθρωποι γενικώς είναι μακρόβιοι. Και ζουν ως να πιστεύουν ότι δεν πρόκειται να επιζήσουν μέχρι της επομένης ημέρας. Ευχαριστημένοι που κατορθώνουν να αντιμετωπίσουν τις στοιχειώδεις ανάγκες της ημέρας... ». «Αυτή είναι η εικόνα της μικράς νήσου, της πτωχότερης και όμως της ευτυχέστερης από όλες τις άλλες του Αιγαίου Πελάγους» καταλήγει.

Επισημαίνει ο καθηγητής Καρδιολογίας Χριστόδουλος Στεφανάδης:
<< η μελέτη “ ΙΚΑΡΙΑ ”, που οργανώθηκε στην Ικαρία έχει, ως τώρα, δώσει σημαντικές πληροφορίες για τον τρόπο ζωής, τις συνήθειες, τις ιδιαίτερες περιβαλλοντικές συνθήκες που επικρατούν στο νησί, καθώς και για τα ποσοστά εμφάνισης καρδιαγγειακών και άλλων νοσημάτων, συναφών με τη γήρανση. Τα αποτελέσματα της μελέτης έτυχαν αναγνώρισης από τον διεθνή Τύπο και από μεγάλα έγκριτα επιστημονικά περιοδικά μέσα από πλήθος δημοσιεύσεων. Η μεσογειακή διατροφή, πλούσια σε όσπρια, λαχανικά, φρούτα και ψάρια, η προτίμηση στην κατανάλωση ελληνικού καφέ, η μέτρια κατανάλωση κρασιού, η καθημερινή άσκηση, τα μειωμένα επίπεδα άγχους, τα χαμηλά ποσοστά κατάθλιψης, η συντροφικότητα, η συμμετοχή σε κοινωνικές εκδηλώσεις, είναι μερικές από τις συμπεριφορές που είναι κοινές για νέους και ηλικιωμένους κατοίκους του νησιού και που σε συνδυασμό με τα ιδιαίτερα γεωφυσικά χαρακτηριστικά του τόπου συμβάλουν στην επίτευξη της μακροζωίας>>.
Η δρ. Παναγιώτα Πιέτρη, καρδιολόγος, διευθύντρια της Μονάδας Υπέρτασης στο Ιατρικό Κέντρο Αθηνών, τονίζει πως «το πιο εντυπωσιακό εύρημα για το νησί της μακροζωίας είναι ότι όλα όσα παρατηρήσαμε για τους κατοίκους μέσα από τη μελέτη "ΙΚΑΡΙΑ", τα είχε ήδη επισημάνει, σχεδόν 400 χρόνια πριν, ένας… αρχιεπίσκοπος!».

Η φωτογραφία ''IKARIAN EVOLUTION'' είναι ευγενική προσφορά της Σελήνας Καστανiάς